تفسير جامع، ج‏3، ص: 5

سوره انفال

در مدينه منوره نازلشده جز آيه 30 تا 36 كه مكى است هفتاد پنج آيه و يكهزار و دويست و سى يك كلمه و پنج هزار و دويست و نود و چهار حرف است.

خلاصه مطالب سوره مزبور عبارت است از بيان صفات مؤمنين و غزوه بدر و گمراهى كفار و وعده عذاب و اوصاف خبيثه آنها و قسمت غنائم و احكام خمس و ترغيب مؤمنين بجهاد با كفار.

تفسير جامع، ج‏3، ص: 6

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّه‏

طبرسى در تفسير جامع الجوامع در آيه يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ 1   از حضرت صادق عليه السّلام و حضرت باقر عليه السّلام و حضرت زين العابدين عليه السّلام روايت كرده آيه را چنين قرائت فرموده‏اند يسئلونك الانفال بدون كلمه (عن) و در كافى از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود هر كس بميرد و مولائى نداشته باشد اموال آن شخص جزء انفال بوده و بامام اختصاص دارد.

طبرسى در تفسير جامع الجوامع در آيه يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ از حضرت صادق عليه السّلام و حضرت باقر عليه السّلام و حضرت زين العابدين عليه السّلام روايت كرده آيه را چنين قرائت فرموده‏اند يسئلونك الانفال بدون كلمه (عن) و در كافى از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود هر كس بميرد و مولائى نداشته باشد اموال آن شخص جزء انفال بوده و بامام اختصاص دارد.

و نيز از اسحق بن عمار روايت كرده گفت از حضرت صادق عليه السّلام پرسيدم انفال چيست؟

فرمود شهرها و قرائيست كه خراب شده و اهل آنها كوچ كرده و از آن نقاط رفته‏اند آن اماكن مختص خدا و رسول اوست و هرچه تعلق بسلاطين و پادشاهان دارد مختص بامام است و همچنين اراضى كه از اهل كتاب بدون جنگ گرفته شده و زمين‏هاى بدون صاحب و يا آنكه صاحبان آنها معلوم نباشد و نيز معادن زير زمينى مخصوص امام است و اگر شخص بميرد و وارثى نداشته باشد تركه او جزء انفال است و بامام اختصاص دارد و فرمود اين آيه در روز جنگ بدر نازل شد

و در بصائر الدرجات از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده كه بابى صباح كنانى خطاب فرمود ما امامان كسانى هستيم كه خداوند اطاعت ما را بر مردم واجب فرموده و انفال تعلق بما دارد.

عياشى از بشير دهان روايت كرده گفت حضور حضرت صادق عليه السّلام شرفياب شدم و جمع بسيارى در خدمتش بودند التفاتى بمن فرموده و گفتند شما اصحاب ما را دوست ميداريد ولى بعضى از مردم دشمن ما بوده و بديدار ما نميآيند و شما ميدانيد كه ما امام واجب الاطاعه و بر حق هستيم اگر چه بعضى منكر ما هستند خداوند محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به نبوت برگزيد و على عليه السّلام را بامامت و خلافت اختيار فرمود آنحضرت خدا را دوست دارد و خداوند هم او را دوست ميدارد و امر دوستى ما اهلبيت را خداوند در قرآن بيان فرموده است و انفال بما اختصاص دارد و كسانيكه جاهل بمعرفت و شناسائى ما باشند در پيشگاه عز ربوبى عذرى ندارند.

 رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرموده‏اند هر كه بميرد و امامى نداشته باشد كه باو اقتدا كند مانند مردم دوره جاهليت مرده است اى بشير بر شما باد اطاعت و فرمانبردارى از فرزندان على عليه السّلام.

سوره مبارکه سباء

در احتجاج از ابى حمزه ثمالى روايت كرده گفت حضور حضرت باقر عليه السّلام بودم حسن بصرى وارد شد عرض كرد يا ابا جعفر ميخواهم تفسير چند آيه از قرآن از حضرتت سؤال نمايم آنحضرت فرمود تو فقيه اهل بصره نيستى؟ عرض كرد بلى فرمود از كسى در بصره كسب علم و دانش نموده‏اى؟ گفت خير فرمود پس تمام اهل بصره علم و دانش خود را از تو فرا ميگيرند عرض كرد بلى فرمود عجب ادعاى بزرگى مينمائى بمن خبر داده‏اند كه ميگوئى خداوند خلايق را آفريده و امور آنها را بخودشان واگذار نموده چنانچه خداوند در قرآن بكسانى بگويد شما ايمن هستيد آيا بعد از فرموده پروردگار خوف و ترس بر آن اشخاص جايز و روا است گفت بعد از فرموده خداوند خوف و ترس نشايد و جايز نيست فرمود پس چرا دروغ ميگوئى و آيه «وَ جَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ»  سبا 18   را بمكه تفسير مينمائى و بر خلاف حقيقت و واقع و از روى رأى و هواى نفس خود سخن ميگوئى آيا مردمان مسافر و اهل مكه از شر دزدها و راه زنان در امان هستند و خوف و ترسى ندارند و اموالشان را راهزنان نمى‏ربايند عرض كرد چرا فرمود پس چگونه حجاج و اهل مكه در امن و امان ميباشند اى حسن خداوند در قرآن مثلهائى زده و براى هوشيارى و فهم مردم مثلهائى آورده چنانچه در اين آيه اهل بيت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله را بقرى التى باركنا و فقها و ناقلين احاديث ايشان را بقرى ظاهره و علم و دانش را بسير مثل زده پروردگار امر فرموده بآنهائيكه اقرار و اعتقاد بفضل ما ائمه دارند روز و شب از خانه و ديار خود حركت نموده بسوى ما آيند و مسائل حلال و حرام و احكام و اوامر و نواهى الهى را از ما ائمه هدى اخذ كنند و ياد بگيرند و بشيعيان ما برسانند تا از شك و ضلالت و گمراهى در امان باشند چه علم و دانش را از معدن و سر چشمه‏اى كه خداوند واجب نموده گرفته و اخذ نموده‏اند ما اهل بيت وارث علم و دانش پيغمبران از آدم تا خاتم هستيم تمام دانش و حكمت را خداوند بما ائمه عطا فرموده تو و امثال تو اى حسن بهره‏اى از علم نداريد و از جمله جاهلين و نادانان هستيد سخن و گفتار خودت گواهى ميدهد بر اين كلام اى حسن از عقيده مفوضه دورى بجو خداوند هرگز امور مردم را بخودشان واگذار ننموده و ايشان را بر گناه و معصيت اجبار و اكراه نميفرمايد

در بيان آنكه هر حديث و روايتى كه مخالف با قرآن است از ائمه نميباشد و آنها بر خلاف قرآن حديثى نفرموده‏اند

در كافى بسند خود از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده است كه فرمود پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرموده براى هر حقى حقيقتى است و براى هر راستى نوريست هر خبريكه موافق قرآن خداست بآن عمل كنيد و آنچه مخالف است رها نمائيد.

و نيز بسند ديگر از آن حضرت روايت كرده است كه فرمود هر چيزى بسوى قرآن و حديث پيغمبر برميگردد و هر حديثى كه مطابق قرآن نباشد باطل است.

و بسند ديگر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام روايت كرده كه فرمود هرگاه از طرف ما دو حديث مختلف شنيديد آنها را با قرآن مطابقت دهيد هرگاه با قرآن و احاديث ديگر ما شباهت داشت صحيح و الا باطل است.

عياشى بسند خود از محمد بن مسلم روايت نموده كه حضرت صادق عليه السّلام فرمود اگر روايتى را عادل و يا فاسقى بشما بيان كنند كه با قرآن مطابق بود قبول و چنانچه مخالف با قرآن بود رد كنيد.

بسند ديگر از آنحضرت روايت كرده كه فرمود رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خطبه مكه و منى فرموده ايمردم هرگاه از من حديثى بشما رسيد كه با قرآن مطابق بود آنحديث را من گفته‏ام و اگر بر خلاف قرآن بود من آنرا نگفته‏ام.

و بسند خود از حضرت باقر عليه السّلام روايت نموده فرمود توقف كردن در مشتبهات براى شما بهتر است از دخول در مهالك، و رها كردن حديثى كه معانى آنرا ندانى بهتر است از حفظ نمودن آن، براى هر حقى حقيقتى است و براى هر صواب و راستى نورى پس هر چه از اخبار و احاديث كه از طرف ما بشما برسد هر كدام مطابق قرآن بود بآن عمل كنيد و هر كدام مخالف با قرآن بود آنرا واگذارده و رها كنيد.

ولايت ائمه در كتب پيغمبران‏

و نيز در كافى از حضرت موسى بن جعفر (عليه السّلام) روايت كرده كه فرمود ولايت و دوستى على عليه السّلام در تمام صحف پيغمبران درج و نوشته شده و هيچ پيغمبرى مبعوث نشده جز آنكه از او عهد گرفته شده بر پيغمبرى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و وصى او امير المؤمنين عليه السّلام عياشى بسند خود از حضرت امام حسن (عليه السّلام) روايت نموده كه فرمود هر كس فضيلت امير المؤمنين را رد كند تكذيب نموده تورات و انجيل و زبور و صحف ابراهيم و پيغمبران ديگر را زيرا در كتب آسمانى آنها نازل نشده چيزى مهمتر از شناسائى خدا بوحدانيت و اقرار به نبوت پيغمبر خاتم و اعتراف بولايت على و ائمه طاهرين از نسل او و فرمود قبض روح نفرمود خداوند پيغمبرى را مگر او را مأمور نمود تا بامت خودش ولايت على (عليه السّلام) را برساند و پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود خداوند مرا امر بوصيت                        تفسير جامع، ج‏1، ص: 41

 كرد گفتم بسوى كه، فرمود به پسر عمويت على ابن أبي طالب عليه السّلام همانا من در كتابهاى پيغمبران سلف ثابت نمودم كه على وصى تست و از پيغمبران بر وصايت او عهد و پيمان گرفته‏ام و از آنها عهد و پيمان گرفته‏ام به خالقيت خود و پيغمبرى تو اى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و از براى على عليه السّلام بولايت.

و در كتاب اصل سليم بن قيس هلالى از مقداد روايت كرده كه گفت پيغمبر ميفرمود بآن خدائى كه جانم در دست قدرت اوست آدم مستحق آفرينش
نشد و روح در او دميده نشد و توبه او پذيرفته نگرديد و بحالت اول برنگشت مگر بسبب نبوت من و ولايت على بعد از من و بخدائى كه جانم در دست قدرت اوست ابراهيم ملكوت آسمانها را نديد و خليل حضرت حق نشد مگر بواسطه پيغمبرى من و شناختن على، و بخدائى كه جانم در دست قدرت اوست خداوند با موسى تكلم ننمود و عيسى را مايه عبرت و پيغمبرى قرار نداد مگر بعلت نبوت من و اقرارش بولايت على، بخدا قسم هيچيك از پيمبران بمقام پيغمبرى نرسيد مگر پس از اعتراف و شناسائى من و اقرار بولايت آل من، و خداوند خلق نكرده خلايق را مگر براى پرستش خود و اقرار بولايت على (عليه السّلام).

عياشى از جابر جعفى روايت كرده كه گفت حضرت باقر عليه السّلام در روايت مفصلّى فرموده اول آفريده خداوند متعال ما آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هستيم و اول كسانى هستيم كه پرستش و سجده خداوند نموده و ما سبب آفرينش خلق و سجده نمودن آنها و فرشتگان هستيم بوسيله ما خداوند شناخته شده بواسطه ما مردم اقرار به يگانگى خدا مينمايند و ستايش و پرستش و گرامى دارند مقام شامخ الوهيت را بسبب ما ثواب و پاداش و يا عذاب و عقاب خواهند يافت و اين آيه را تلاوت فرمود وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ و سپس آيه: قُلْ إِنْ كانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِينَ را نيز تلاوت نمود. پس رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اول كسى است كه پرستش خدا را نمود و وجود فرزند را براى خداوند انكار فرمود و پس از آن حضرت ما پرستش خدا كرده و نفى فرزند و شريك براى او نموديم‏

در بيان آنكه علم و دانش قرآن منحصرا نزد ائمه معصومين ميباشد و بس و ديگران را خداوند از اين دانش بهره‏اى نداده است‏

روايت كرده در كافى بسند خود از حضرت باقر عليه السّلام كه بجا بر فرمود هر كس ادعا كند كه قرآن را همانطور كه نازل شده تماما جمع كرده است دروغگو و كذاب است و جمع و حفظ نكرده قرآن را بهمان نحو كه نازل شده مگر على بن أبي طالب عليه السّلام بتنهائى و در روايت ديگر فرموده هيچكس غير اوصياء و امامان از آل پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم توانائى ندارد كه ادعا كند تمام قران از ظاهر و باطن نزد اوست.

و نيز در كافى بسند خود از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده كه فرمود من از ذريه رسول اكرمم و ميدانم قران را و در قران است حوادث گذشته و آينده و اخبار آسمان و زمين و بهشت و دوزخ و تمام آنها را مانند آنكه بكف دستم نگاه كنم ميدانم و خداوند ميفرمايد در قرآن بيان هر چيزى هست.

و بسند خود در كافى نيز روايت نموده از حضرت صادق عليه السّلام فرمود ما راسخون در علم ميباشيم و ما اهل بيت پيغمبر تاويلات قران را ميدانيم.

و روايت كرده عياشى در تفسيرش بسند خود از حضرت صادق عليه السّلام فرمود هميشه خداوند يكنفر از ما اهل بيت را بامامت برگزيده و اختيار فرمايد كه ميداند از اول تا بآخر قرآن خدا را و نزد ما از حلال و حرام آنقدر ميباشد كه توسعه دارد و بعضى از آنها را بواسطه مصلحت كتمان نموده و تمام آنها را نميتوانيم حديث كنيم.

و بسند ديگر باز از آن حضرت روايت نموده كه فرمود از جمله علومى كه خداوند بما اهل بيت عطا فرموده تفسير قرآن و احكام آنست اگر دلى را كه قابليت و ظرفيت آنها را داشته باشد مى‏يافتيم هر آينه بيان ميكرديم آنها را بآن شخص.

و در كافى بسند خود روايت كرده از امير المؤمنين عليه السّلام كه فرمود نازل نشد بر پيغمبر اكرم آيه از آيات قرآن مگر آنكه قرائت فرموده آنحضرت بر من و او را نوشتم بخط خود و ياد داد بر من تاويل و تفسير و ناسخ و منسوخ و محكمات و متشابهات آنرا و دعا فرمود و از خداوند درخواست نمود كه فهم و حفظ آنرا بمن عطا فرمايد و بعد از آن هرگز چيزى را فراموش نكردم و پيغمبر اكرم ترك نفرمود آنچه را كه خداوند تعليم او نموده بود از حلال و حرام و امر و نهى و حوادث گذشته و آينده از اطاعت و نافرمانى مردم و عصيان آنها مگر آنكه تمام آنها را بمن تعليم فرمود و هرگز فراموش نكردم حرف و كلمه از آن‏ها را و فراموش نخواهم نمود حتى آن چيزهائى كه ننوشته بودم و فرمود من هرگز نمى‏ترسم بر تو فراموشى را علاوه دست مبارك را بسينه من نهاد و از خداوند در خواست كه مملو سازد قلبم را از دانش و فهم و حكمت و نور و اين حديث را عياشى و صدوق نيز بسند خودشان روايت كرده‏اند.

و در روايتى كه صدوق در كتاب اكمال الدين نقل كرده اين جمله بر روايت كافى اضافه دارد (فرمود پيغمبر اكرم بامير مؤمنان كه پروردگارم مرا خبر داد كه دعايم را در حقت باجابت رسانيده است و نيز در حق شريكانت بعد از تو عرض كردم فدايت شوم اى پيغمبر گرامى كدامند شريكان من فرمود آنان كسانى هستند كه خداوند اطاعت آنها را متصل باطاعت خويش و من قرار داده در اين آيه شريفه كه ميفرمايد:

أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ عرض كردم آنها كيستند فرمود اوصياى من ميباشند تا وارد شوند بر من روز قيامت كنار حوض كوثر آنها راهنمايان مردمان بوده و دشمنانشان كه بعقيده خود ايشان را خوار و سبك ميشمارند زيان نرسانند بآنها ايشان با قرآن لازم و ملزوم باشند و قرآن نيز با آنان مقرون باشد جدا نشوند از قرآن و قران از آنها جدا نشود و بتوسط ايشان امت يارى شود و خداوند براى خاطر آنها باران رحمت از آسمان فرو ريزد و خداوند بواسطه آنها بلا و عذاب از مردم دفع كند و بوسيله ايشان دعاها باجابت برسد امير مؤمنين ميفرمايد عرض كردم نام آنها را برايم بيان فرما ايرسول خدا ديدم يكدست مبارك بسر حسن عليه السّلام و دست ديگر بسر حسين گذاشت و فرمود حسن و حسين و نه فرزند از فرزندان حسين ميباشد و يك بيك نام آنها را بيان فرمود تا رسيد بحضرت حجة عليه السّلام فرمود اين است مهدى امة محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دنيا را پر از عدل كند پس از آنكه جور و ستم دنيا را فراگرفته بود بخدا قسم ميشناسم اشخاصى كه با او در ميان ركن و مقام بيعت ميكنند و ميدانم نام آنان و پدرانشان و اينكه از چه طايفه ميباشند) و در كافى بسند خود از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود آنحضرت خداوند ولايت ما اهل بيت را مركز و قطب قرآن قرار داده و قران را قطب تمام كتب آسمانى نموده و ايمان مؤمنين بواسطه ولايت ما ظاهر و هويدا شود و محكمات قران و كتابهاى آسمانى بر ولايت ما دور ميزند و پيغمبر اكرم در موارد بسيار مخصوصا در سال حجة الوداع بمردمان امر فرمودند كه بقرآن و عترت او توسل و تمسك بجويند و فرمود

انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتى‏

من پس از خود دو چيز پر بها و بزرگ كه يكى قران و ديگرى عترت و اهل بيتم ميباشد در بين شما ميگذارم احترام مرا در باره اين دو چيز نگاهداريد اگر باين دو توسل بجوئيد و اطاعت و فرمانبردارى و پيروى كنيد هرگز گمراه نشويد و اين روايت ثقلين از اخبار متواتره عامه و خاصه است و كتابى از دو طرف نيست مگر آنكه اين خبر را نقل نموده باشد لذا ما از توضيح بيشتر اين خبر صرف نظر نموده و متذكر ميشويم اخبارى كه علم و دانش قران را منحصر بائمه دوازده گانه نموده بسيار و شايد شماره آن‏ها هم دشوار ميباشد بنابر اين بهمين مختصر قناعت شد.